Bamberg

1. Reizen naar, in en om Bamberg
2. Frankische bieren
3. Brouwerijen in Bamberg
4. Kellers in Bamberg
5. Gaststätten in Bamberg

Bamberg Bierstad
De stad Bamberg ligt in Franken, het noordelijk gedeelte van Beieren. Het Frankenland bestaat tegenwoordig uit drie Regierungsbezirke (provincies) in de deelstaat Beieren: Oberfranken (belangrijkste plaatsen Bamberg, Bayreuth en Hof), Mittelfranken (onder meer Neurenberg en Ansbach) en Unterfranken (Würzburg en Aschaffenburg). Historisch en cultureel is ook een behoorlijk stuk van noordoost Baden-Württemberg en een deel van zuidwest Thüringen Fränkisch (voormalige Fränkische Reichskreis). Vooral Oberfranken heeft nog steeds een hoge brouwerijdichtheid, in Mittelfranken heeft de concentratiebeweging harder toegeslagen, en Unterfranken is in sterkere mate wijnland.
Binnen Oberfranken heeft dan het westelijk deel de allerhoogste brouwerijdichtheid, en in het centrum van dat gebied ligt Bamberg. Deze stad van ruim 70.000 inwoners heeft maar liefst 9 brouwerijen! (Eigenlijk zijn het er nog meer: mouterij Weyermann heeft twee brouwinstallaties staan.) De ruim duizend jaar oude stad is in alle opzichten zeer de moeite waard, de Unesco heeft de oudere delen van de stad als geheel uitgeroepen tot “Wereld-Kultuurerfgoed”. Maar mij gaat het hier om de bierkultuur.

LET OP: DEZE PAGINA IS NIET MEER GEHEEL ACTUEEL!

1. Reizen naar, in en om Bamberg
De snelste treinreisroute naar Bamberg voert via Arnhem – Keulen – Frankfurt – Würzburg. Je stapt in Düsseldorf of Keulen, of later in Frankfurt Flughafen of Hauptbahnhof (Hbf) over op een IC/EC of ICE-trein naar Würzburg (- Nürnberg en verder), alwaar aansluiting is naar Bamberg (via Schweinfurt), elk uur per RE (RegionalExpress = sneltrein) en RB (RegionalBahn = stoptrein, elke 2 uur op zaterdag, zon- en feestdagen). Mensen die niet zo goed ter been zijn of met zware of omvangrijke bagage zitten kunnen eventueel via Neurenberg reizen, Würzburg Hbf heeft (nog) geen liften of roltrappen (kleine omweg). Een iets langzamere maar meestal wat goedkopere verbinding voert via Hengelo – Osnabrück – Hannover naar Würzburg; deze route is aantrekkelijker geworden omdat je ook hier nu elke twee uur een verbinding hebt, de overstap in Hannover is overigens niet erg ruim.
Vanaf station Bamberg zijn grote delen van de stad gemakkelijk te voet te bereiken. Overdag (tot circa 19:30) rijden er vele bussen van de Stadtwerke Bamberg; vanaf 20:00 is er een veel beperkter avondbusnetwerk (nachtbussen ?) tot middernacht (nachten vrijdag-zaterdag en zaterdag-zondag tot 01:30). Het centrale busstation (ZOB – Zentraler Omnibus Bahnhof) ligt niet bij het treinstation, maar in de Inselstadt, het centrum; het treinstation ligt in de Gartenstadt, rechts (oost) van de rechterarm van de Regnitz, en dan is er nog de Bergstadt, links (west) van de linkerarm van de rivier; de rivier de Regnitz stroomt bij Bamberg ruwweg van zuid naar noord en mondt even ten noorden van de stad uit in de Main.
Het streekbusnetwerk is qua aantal lijnen uitgebreid, maar de frequenties zijn laag. Streekbussen vertrekken meestal vanaf het treinstation, maar er zijn er ook die starten bij de halte Deutsches Haus, in de Obere Königstrasse bij Spezial/Fässla.
Treinverbindingen zijn er naar het (noord)westen (Haßfurt – Schweinfurt en naar Ebern), noorden en oosten (Lichtenfels – Coburg / Kronach / Bayreuth / Hof) en zuiden (Forchheim – Erlangen – Neurenberg), meestal minstens elk uur, soms elke twee uur.
Met ingang van 1 januari 2010 maken de Landkreis en Stadt Bamberg deel uit van het VGN, Verkehrsverbund Großraum Nürnberg.
Voor in de stad is er ook de Bamberg-card: onbeperkt vervoer met de stadsbussen, plus gratis toegang tot enkele musea, een stadsrondleiding en dergelijke zaken; de Bamberg-card is 3 dagen geldig (dag van uitgifte plus de twee daaropvolgende), en is ook geldig naar enkele dorpen rond Bamberg voorzover met de Bambergse stadsbussen gereisd wordt. Voor binnen het VGN-gebied zijn er diverse dagkaarten en meerdaagse kaarten. Voor buiten het VGN-gebied is het Bayern-ticket handig: een dagkaart voor regionaal trein-, bus- en metro-vervoer in heel Beieren, vooral voordelig in de meerpersoons-uitvoering.

2. Frankenbier
Franken maakt dan wel deel uit van Beieren, maar is niet Beiers. Dat geldt ook voor het bier. Kenmerkend is een bier dat vaak wordt aangeduid met Kellerbier, Lagerbier of Vollbier. Dit kan qua kleur variëren van (donker)blond via amber tot bruin, is gewoonlijk goed gehopt, vaak niet volledig helder (slechts gedeeltelijk gefilterd) en met weinig koolzuur. De aanduidingen Hell(es) en Dunkel/Dunkles komen ook voor en kunnen op eenzelfde bier slaan, nu misschien wel geheel gefilterd. Dit type is het oorspronkelijke streekbier, met varianten.
Vervolgens is vanuit het noorden het Pils erbij gekomen, dat in Franken vaak meer op een extra gehopt Helles lijkt. Vanuit het zuiden (het eigenlijke Beieren) is het Weizen (ook: Weisse) populair geworden, bovengistend tarwebier, vrijwel altijd met gist. Deze bieren bevatten wel (veel) koolzuur, terwijl het Keller-/Lagerbier vaak ungespundet of teilgespundet is, dat wil zeggen dat tijdens vergisting/lagering het koolzuurgas (groten)deels uit het vat is ontsnapt. Verder is Keller-/Lagerbier meestal slechts grof gefilterd; Zwickelbier daarentegen is totaal ongefilterd bier, meestal wel met koolzuur. Deze bieren hebben meestal een sterkte van 4,5 à 5 vol% alcohol.
Iets sterker is Märzenbier (5 à 6 %); de naam komt van März (maart), de laatste brouwmaand in de tijd dat er nog geen kunstmatige koeling voorhanden was, de extra alcohol diende ter conservering. Nog sterker zijn Bock (6-7%) en Doppelbock (7-8%), beide seizoensbieren. De zogeheten Festbiere, die voor speciale gelegenheden worden gebrouwen, zijn in de regel Märzenbiere. Vrijwel altijd wordt bier per halve liter (Seidla) geserveerd; tapbier soms ook per kwartliter.
Rauchbier (geen biertype maar een variant van Lager, Märzen, Bock en Weizen), dat door velen met Bamberg geassocieerd wordt, wordt in de stad slechts door twee brouwerijen gebrouwen. Heller en Spezial hebben elk een eigen mouterij waar ze de mout boven een vuur van beukenhout drogen. Andere soorten mout worden ingekocht, bijvoorbeeld bij de twee grote Bambergse mouterijen, waarvan vooral Weyermann wereldwijd bekend is vanwege zijn speciaalmouten (waaronder ook rookmout). De Bamberger Mälzerei maakt een beperkter assortiment zonder rookmout. Tot slot zijn in Bamberg ook nog Kaspar Schulz gevestigd, befaamd fabrikant van brouwinstallaties, alsmede Heinrich Leicht, leverancier van ondermeer brouwerijbenodigdheden, tevens gespecialiseerd in onderhoud en restauratie van brouwerij-apparatuur.

3. De Bambergse brouwerijen
Ambräusianum, Dominikanerstraße 10, tel. 0951-5090262 . Deze Gasthausbrauerei was de eerste nieuwe in lange tijd. Geopend in augustus 2004, slechts twee deuren van Schlenkerla; sluitingsdag is maandag. De brouwketels staan tegenover de bar. Drie bieren van het huis: Helles, Dunkel en Weizen; daarnaast is ook het Rauchbier van de buren vast verkrijgbaar. In de herfst is er Ambräusiator, een bock.
Fässla, Obere Königstraße 19-21,  tel. 0951-26516 en 22998. Bestaat sinds 1649. Gaststätte (café-restaurant), met erachter een brouwerij en erboven hotelkamers. Gesloten op zondagmiddag en -avond. Gold-Pils, Lagerbier, Weizla (hell en dunkel) en Zwergla (Märzen) plus in het najaar de Bambergator, een Doppelbock van liefst 8,5 %, het zwaarste bier van Bamberg.
Greifenklau, Laurenziplatz 20, tel. 0951-53219. Sinds 1719. Gaststätte met erachter een grote Biergarten met schitterend uitzicht. Van zondagmiddag tot maandagavond gesloten. Lange tijd was er slechts een bier verkrijgbaar, namelijk Lager; tegenwoordig schenken ze ook Pils en Weizen, en natuurlijk in de late herfst een bock. Heeft in de nabijheid een hotel, Altenburgblick.
Heller, Dominikanerstraße 6, tel. 0951-56060 beter bekend als Schlenkerla. Bestaat sinds 1678, dagelijks geopend. De bron van het Aecht Schlenkerla Rauchbier, een Märzen. Verder is er een Rauchweizen en het helles Lagerbier, dat niet met rookmout gemaakt wordt maar in de brouwinstallatie toch een spoortje rook oppikt. Daarnaast is er een groeiend aantal seizoensbieren: Fastenbier (inderdaad, in de vastentijd), Kräusen (zomerbier), in de herfst de Urbock en in de kersttijd Eiche, een Doppelbock waarbij de mout boven een eikenhoutvuur gedroogd is.  Brouwerij Heller is als enige elders in de stad gevestigd, Schlenkerla is de Ausschank. Sinds 2007 is er ook een Biergarten op de binnenplaats naast de Dominikanerklause. Wie nog nooit AeSR gedronken heeft staat een verrassing te wachten!

Hopfengarten, Zollnerstraße 24, tel 0951-15031940. De kleinste brouwerij van de stad op een tuinbouwbedrijf.

Kaiserdom, Gaustadt (Bamberg-NW). Veruit de grootste brouwerij in Bamberg. Een moderne bierfabriek. Maakt vele bieren (ook in opdracht); de Weizenland tarwebieren en het Meranier Schwarzbier zijn er enkele van. Kaiserdom bieren kun je onder meer drinken in de Rathausschänke, naast de Obere Brücke, in de Kaiserdom-Stuben, Am Wilhelmsplatz en in de Brauereigasthof in Gaustadt, bij de vroegere brouwerij.
Keesmann, Wunderburg 5, tel. 0951-9819810. Sinds 1867 en nog steeds in dezelfde familie. Brouwt Herren-pils (een pils de naam waardig), Sternla Lager (dunkel) en Helles, alsmede twee Bockbieren (voor- en najaar). Gesloten op zaterdagavond en zondag. Biergarten op de binnenplaats.
Kronprinz, Gaustadter Hauptstraße 109. Een modern restaurant met eigen brouwerij, in 2016 opgezet door de eigenaars van Kaiserdom, eerst onder de naam Erlkönig. Brouwt vooral internationale stijlen en ook de gerechten zijn vooral niet-Frankisch. Meeste dagen alleen’s avonds geopend.
Klosterbräu, Obere Mühlbrücke 1-3, tel 0951-52265. De oudste (1533), was tot 1790 de Braunbier-brouwerij van de prins-bischoppen van Bamberg, in het zomerhalfjaar dagelijks geopend, in het winterhalfjaar zondagavond gesloten. Gold-Pils, Braunbier, Schwärzla, Lager, Vollbier, Weisse en drie Bockbieren. Klein terras aan de rivier. In 2016 overgenomen door Kaiserdom.
Mahrs-Bräu, eigenlijk Gebr. Michel, Wunderburg 10, tel. 0951-915170. Bestaat sinds 1670. Bieren: Helles, Pils, Ungespundetes Lager, Weisse/Weizen, Gig, Kaiser Heinrich, Bock en Weizenbock (de laatste vier zijn seizoensbieren). Ruhetag van zondag 15 tot maandag 16 uur, met Bier”tuin”.
Spezial, Obere Königstraße 10, tel 0951-24304. De andere Rauchbierbrouwerij en de op een na oudste: 1536. Net als Heller met eigen mouterij, maar de bieren zijn hier minder sterk gerookt. Assortiment: Rauch-Lager, Rauch-Weisse (nagisting op fles), Rauch-Märzen, Rauch-Bock (herfst) en Ungespundetes, het enige bier zonder Rauchmalz. Gesloten op zaterdagmiddag en -avond. De binnenplaats fungeert bij mooi weer als Biergarten. Spezial heeft ook hotelkamers.

Sternla, Lange Straße 46, tel 0951-28750. Het oudste Wirtshaus van Bamberg (1380) heeft sinds 2019 een eigen brouwerij. Maandag is Ruhetag.

Weyermann, Brennerstraße 17-19, tel 0951-93220-0. In deze mouterij vind je twee brouwinstallaties, de ene voor de produktie van Röstmalzbier (Farbe-bier), de andere is een proefbrouwerij (in dezelfde ruimte vind je ook een proefmouterij). Produkten uit de proefbrouwerij, produkten van de mouterij en allerlei souveniers kunnen in de Fan-shop gekocht worden. Sinds kort kun je de bieren ook drinken bij Cafe Abseits, Pödeldorfer Straße 39.

Medio 2008 is helaas brouwerij Maisel failliet gegaan. Het brouwerijgebouw aan de Moosstraße zal bewaard blijven, de diverse Gaststätten gaan met ander bier verder. De Maisel-Keller is nu van Fässla.
Een gezamenlijke presentatie van de brouwerijen vind je op bierstadt.de.

4. Kellers in Bamberg
Een Bierkeller wordt elders in Duitsland meestal Biergarten genoemd. Voordat er kunstmatige koeling was werd het bier gelagerd in kelders. Omdat 1 keer vervoeren van de vaten al zwaar genoeg was, was elke Seidla (halve liter) die ter plekke uitgeschonken werd meegenomen. De heuvels van de Bergstad waren zeer geschikt om tunnels in uit te graven en vrijwel elke Bambergse brouwerij had daar in die tijd een Keller. Als extra bescherming tegen de zon werden bomen geplant en de grond bedekt met lichtgekleurd grind. Een prima plaats om bij mooi weer van een vers getapte pul bier te genieten. De Kellers werden daarom al gauw geliefde plekken voor zomermiddagen en -avonden. De voorzieningen ter plekke werden ook steeds uitgebreider, zodat ook bij minder goed weer een bezoek nog steeds mogelijk was. In de stad zelf zijn er nog slechts enkele Kellers, ooit waren er tientallen.
Wilde Rose Keller, Obere Stephansberg 49, tel. 0951-57691. Een grote traditionele Keller, geopend van mei t/m september als het goed weer is; geen sluitingsdag. De brouwerij Wilde Rose is nu een hotel/restaurant (Inselstadt).
Spezikeller, Sternwartstraße (zijstraat van Ob. Stephansberg, op de hoek ligt daar de brouwerij Heller), tel. 0951-54887. Met een prachtig uitzicht over de Bergstadt, en de bieren van Spezial. Het hele jaar geopend, want hier kun je ook binnen zitten. Op maandag gesloten. Er is een familie-relatie met Brauerei Spezial.
Mahr’s Keller, Obere Stephansberg 36, was eerder een restaurant met grote tuin, is helaas begin 2011 gesloten.
Fässla Keller. De voormalige Maisel-Keller, Moosstrasse 32, tel 0951-91708182; geen sluitingsdag.
Brauerei Greifenklau heeft een grote Keller als achtertuin, met uitzicht op de Altenburg.
Verder hebben diverse van de Braugasthöfe een buitengedeelte dat volgens Frankische traditie Keller genoemd wordt, waar men elders in Duitsland van een Biergarten zou spreken, bijvoorbeeld de “tuin” voor de ingang van Mahr’s.

Verdere informatie over Kellers in en rond Bamberg is onder meer te vinden op www.bierkeller.by.

5. Gaststätten in Bamberg
Gaststätte is een verzamelnaam voor restaurants en (eet)cafés. Zelfs gelegenheden die daar niet naar uitzien kunnen vaak redelijk tot heel goed eten serveren. Een andere term is Wirtshaus. Ook een Weinstube zal vaak bier verkopen, naast wijn; Frankenwein, die buiten de streek schaars is, is altijd droger dan de gemiddelde Duitse wijn, en vaak zeer de moeite waard.
Wie een goede en uitgebreide bierkeuze verlangt kan niet om Cafe Abseits heen. Populair bij studenten en bierliefhebbers, maar ook bij de wijkbewoners. Het adres is Pödeldorfer Straße 39, dagelijks vanaf 9 uur. Hier kun je ook de bieren van Weyermann proeven, niet alleen van de fles maar ook regelmatig van het vat. Verder veel bieren van elders in Oberfranken, de bierlijst wordt regelmatig bijgewerkt.
Zum Sternla is het oudste Wirtshaus van Bamberg. Vroeger verbonden aan Maisel, sinds het einde van die brouwerij zelfstandig met bieren van verschillende brouwerijenen uit Bamberg en omgeving, sinds kort met een ejgen brouwerij. Adres: Lange Straße 46, dagelijks vanaf 10 uur geopend.
Het Bamberger Weissbierhaus was de oorsprong van brouwerij Maisel. Nu is het een restaurant met bieren van verschillende brouwerijen (Weizen van Maisel, Bayreuth bijvoorbeeld), met een fraaie binnenhof en hotelkamers. Geen Ruhetag, maar wat ingewikkelde openingstijden, raadpleeg daarvoor hun website. Adres: Obere Königstraße 38.

Er zijn nog veel meer interessante Gaststätten in Bamberg, even kijken waar het bier / de bieren vandaan komen loont altijd de moeite; bieren van brouwerijen uit de omgeving zijn vaak verkrijgbaar.